yan

is.

1. Tərəf, ətraf. Yanlarda düşmən qalmamışdı. H. N.. <Güldəstə:> Məktub bu yandadı. H. Seyidbəyli. Yan almaq – yanaşmaq, yaxınlaşmaq, yaxın durmaq. <Rəsul> yan alıb lotubaşıdan xəbər aldı: – Əmi, bu kağızlar nə olan şeydir? «Aşıq Qərib». Bu zaman qatar sürətini azaldıb fit verə-verə stansiyaya yan aldı. A. Ş.. Hamı ağır bir yük altından çıxıb yüngülləşmiş kimi danışadanışa otaqdan çıxanda, Tahir anasına yox, kolxoz sədrinə yan aldı. M. Hüs.. Yan vermək – yanaşmaq. Bir kərə qan bu mətləbi, xalqa ziyan verirsiniz; Molla gedir yemək üçün, siz ona yan verirsiniz. C. C.. Dörd (bir) yandan – hər tərəfdən, dörd tərəfdən. <Kərəm:> Coşqun boran alıb dörd bir yanımı; Soyuq kəsib iliyimi, qanımı. «Əsli və Kərəm». Hər gölməçənin dörd yanına torpaqdan sədd çəkilmişdir. M. Hüs.. // Yer mənasında. Heç bir yanda yoxdur. // Yön, istiqamət. Bu yandan getdi.

2. Bədənin çiyinlərdən buda qədər olan sağ və ya sol hissəsi; böyür. <Mehriban> yanı üstə çevrildi. S. H.. Ballı . . kürsü çəkib . . <Qara kişinin> yanında oturdu. Ə. Ə.. Vəzirov yenə də aciz və yazıq bir görkəm alıb, boynunu yana sarı əydi. M. Hüs..

3. Sağ və ya sol tərəfdə olan. Yan cib. Yan küçə. – <Qəhrəman:> Siz gözüaçıq olun, – deyə yoldaşlarıma tapşırdım və yan otağa getdim. H. N.. İki yanında – sağında və solunda. Bu yanında, . . . o yanında – sağında, solunda. <Məşədi İbad:> Qəribə yerdəyəm, vallah, bir gözəl o yanımda, bir gözəl bu yanımda. Ü. H..

4. Kənar, qıraq. Hacı Qulu . . ehtiyatla quyunun yanına uzanıb diqqətlə baxdı. A. Ş.. Evin dibində yanının nazik dəmirləri qopmuş, taxtasının şirəsi çoxdan getmiş bir sandıq . . vardı. M. İ.. <Qərənfil xala> göndərilə biləcək şeyləri bir yana yığdı. Ə. Vəl.. Yan eləmək – kənara itələmək. Səkinə, qızın qollarını yan elədi. M. İ.. Çalsaqqal kişi . . adamları yan eləyib . . elə bil vahimə içində sağa-sola yüyürürdü. M. C.. Yana durmaq – kənara çəkilmək, uzaq dayanmaq. Göydə mələklər yana durdu; Mələklər də sana durdu. Qurban. Yandan çıxmaq – nagah, gözlənilmədən, birdən gəlmək, görülmək, ortaya çıxmaq. Bir yana atmaq – laqeyd münasibətlə kənar etmək.

5. Sağrı, oturacaq. Çox çəkmədi ki, Mirzə Süleyman yanını ovuşdura-ovuşdura qapıdan çıxdı. B. T.. <Cavad> yarımkürkünün yaxasını açaraq yanını ağac kötüyünün üstünə qoydu. Ə. Vəl.. Yanı yer görməmək – bir yerdə oturmamaq, daim ayaq üstə olmaq, yerimək. Əntiqənin yanı yer görmürdü. Səhərdən axşamacan evdə məşğul idi. M. C.. Yanını basmaq – dümsükləmək, dümsüklə işarə etmək. Alagöz bir qız, Gülsümün yanını basdı. M. İ.. Yanını çəkmək – axsamaq, taytımaq. Yanını yerə qoymaq (vermək) – oturmaq. <Həsən:> <Tubu> gəl, bir yanını yerə qoy, gör nə deyirəm. Ə. H.. <Vəli:> . . Çək sürünü keyfin hara istəyir, . . özün də yanını ver yerə; al tütəyi əlinə, vəssalam. N. V..

6. Bilavasitə yaxınlıq, birgəlik bildirir. Yanında dostlarından iki nəfər dəxi var idi, onun söhbətinə qulaq asırdılar. M. F. A.. <Ziba> çox gecələri <Əsmərin> yanında yatırdı. S. H.. <Həbib bəy:> . . Zəhmət çək, hacının yanına minnətə get. S. Rəh.. Yanına almaq – yaxınlığına gətirmək. Vahid uşağı yanına alıb oynadır, dilə tutub yatırtmaq istəyirdi. M. C.. Yanına çəkmək – öz tərəfinə gətirmək. Hər kəs öz yarını çəkib yanına; O ki mənəm elə həsrət çəkirəm. Q. Z.. Yanına düşmək – birlikdə getmək. Molla taytıya-taytıya düşür bunların yanına. M. N. lətif. Gəldiyev «gedək» – deyə Rübabənin yanına düşdü. M. C.. Yanına salmaq – özü ilə aparmaq. Sabah ertə böyük bağımızı gəzmək bəhanəsi ilə Məmmədrzanı yanıma salıb getdim. S. S. A.. <Müəllim> bir gün Mayisi yanına salıb Qaçaygilə getdi. Ə. Vəl.. Yanında saxlamaq – özü ilə birlikdə, özündə saxlamaq. Gətirmişdin sən Zakiri əmanə; Derdi, gedəcəyəm kuyi-cananə; Xeyir görsün, istər düşsün ziyanə; Yamanyaxşı saxla bari yanında. Q. Z.. . . . dan // . . . dən bu yana – . . . dan . . . dən bu vaxta qədər. Amma arvadların bu dərəcə həyasızlıqlarını . . dünya yaranandan bu yana heç eşidibsinizmi? C. M.. Nə var ki, unutmuşam paltosunu tutmağı; O axşamdan bu yana açılmır qaşqabağı. S. Rüst.. Öz yanından – 1) guya; 2) öz bildiyi kimi, özündən. Məşədi bəy student qızın adını öz yanından uydururdu. M. Hüs.. Fikri (xəyalı). . . yanında olmaq – diqqəti . . . də olmaq. Ramazanın əvvəlinci günündən müsəlmanların fikir və xəyalı cücəplov yanındadır. C. M.. <Qərənfil xalanın> bütün xəyalı bu saat cəbhədə olan nəvəsi İldırımın yanında idi. Ə. Vəl..

7. Yanında, yanımda şəklində: iki müqayisə obyektindən birinin digərindən üstünlüyünü bildirir. Onun yanında bu heçdir.

◊ Yan baxmaq – bəyənməmək, həqarətlə baxmaq, pis münasibət bəsləmək. <Altay:> And olsun vicdana, bu gündən sonra; Hər kim yan baxarsa bu yoxsullara; İldırımlar partlayacaq başında; Adı yazılacaq məzar daşında. H. C.. Yan gəzmək – görüşmək istəməmək, uzaq gəzmək. Bilmirəm ki, neyləmişəm cananə; Hər görəndə məndən belə yan gəzər. Məhəmməd bəy Aşıq. Yanını kəsmək (kəsdirmək) – əl çəkməmək, ayrılıb getməmək. Dərdü qəmü möhnət kəsib yanımı; Qoymaz yerə düşə, içər qanımı. Q. Z.. Vəfalı Hüsniyyə rəfiqəsinin yanını kəsdirib sübhə qədər gözlərini yummadı. S. S. A.. Yanlarını qapmaq – çox hirslənmiş, qəzəblənmiş adam haqqında. Həmin axşam Həsənəlinin evində ümumi bir övqattəlxlik vardı. Tərlan xanım yanlarını qapırdı. M. C.. Bir yana çıxartmaq – 1) həll etmək, bir nəticəyə gəlmək. Bu barədə yoldaşlarımıznan çox fikirləşdik, fikirləşdiksə də, bir yana çıxarda bilmədik. C. Məmmədquluzadə; 2) tərbiyə vermək, böyütmək. Bir yana çıxmaq – həyatda öz yerini tapmaq. Bir yandan. . . , o biri yandan. . . – mütəmadiyən, həmişə. Çürümüş parçanın dəxi faydası yoxdur: bir yandan yamadın, o bir yandan cırılacaq. C. M.. . . . o yana qalsın (dursun) – «başqa», «əlavə» mənasında. Hər şey o yana qalsın, <Sara xanımın> on iki taxtadan kəsdiyi məxmər tumanı dövrhadövr dörd barmaq enində bafta olurdu. Qant..